“Degene die leeft, zal het zien.”

“Que vivra verra” – “de tijd zal het leren”

Frans spreekwoord.

Charlotte Mina en haar tweelingzus Lilly Johanna Samuel werden op 18 maart 1909 in Antwerpen geboren.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog verhuisde de familie naar Hamburg en vestigden zich in 1929 in Amsterdam.
Lot leerde tekenen en schilderen en Lilly studeerde fotografie in Berlijn.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog woonde Lilly in 1941 op Prinsengracht 824^III in Amsterdam. Toen de razzias en deportaties begonnen moesten de zussen onderduiken.

Lilly had de trouwerij van Ds. Bastiaan (Bas) en Johanna (Jo) Ader gefotografeerd en wist dat zij nu in een dorpje in oost Groningen woonden, niet ver van de Duitse grens.

trouwfoto van Bas en Jo Ader, gemaakt door Lilly

“Eén integer person kan verschil maken.”

Elie Wiesel

“Neem de laatste trein uit Amsterdam en kom zo snel mogelijk,” schreef Jo Ader als antwoord op Lilly’s verzoek of ze bij hen kon komen. Onder dekking van de duisternis arriveerde Lilly in de zomer van 1942. Zij noemde zichzelf “Lilly Salomon” en kreeg de bijnaam ‘kleine muis’.

Lilly’s vriendin Elly van Gelder, Johanna Ruth Dobshiner en nog een Joodse onderduiker vonden een veilige haven in de Groninger pastorie. De winter daarop kregen ze nog twee studenten die weigerden voor de Nazis te werken. Dik 1 en Dik 3 waren neven van Bas Ader.

Gedichtje - 2 coupletten van een gedichtje door Elly van Gelder en Lilly Salomon geschreven tijdens hun onderduik in de pastorie van ds. Ader, 1942-1943

Lilly: 2e van rechts; Ruth Dobscheiner: 2e van links

Delen

Je kon je sterken

In 't werken

Piepers jassen

Kapotte dassen

Erwten zoeken

Versleten broeken

Wasgoed strijken

Huishouding verrijken

Werd je stijf

In je lijf

Ging je balken

Over de zolder zwalken

Per hypodroom

Ging 't met stoom

Of gymnastiek

Tegen reumatiek

Lilly had haar camera ene en paar filmrolletjes meegenomen. De foto’s die ze maakte konden uiteraard tijdens de onderduik niet ontwikkeld worden. Samen met Jo Ader’s dagboek werden ze verstopt in een melkbus en bij een bevriende boer in de grond verstopt. Voor de zekerheid zette hij er nog een paar bijenkorven bovenop.

Na de oorlog werd Jo’s dagboek gepubliceerd onder “Een Groninger Pastorie in de storm”. Lilly’s 81 foto’s geven ons nu een uniek kijkje in het dagelijks leven van onderduikers tijdens de oorlog.

Omdat de Dominee en zijn vrouw altijd onverwachts bezoek konden krijgen, moesten de onderduikers zich altijd muisstil houden in de paar vierkante meter die ze hadden. Ze wist nooit wie wel en niet te vertrouwen waren en verraad lag altijd op de loer.

In 1944 werd Ds. Ader door een dorpeling verraden. Deze man heeft nooit toegegeven noch ontkend dat hij het gedaan heeft en is ook nooit berecht. Bas Ader was nu gedwongen zelf een onderduik plek te vinden. Een maand later werd hij opgepakt en in de gevangenis gegooid. De andere onderduikers moesten ook een veilig heenkomen zien te vinden. Lilly en haar vriendin wilden het aanbod van het Verzet niet aannemen om hen naar het inmiddels bevrijdde zuid Nederland te brengen. Zij keerden naar Amsterdam terug, waar ze opgepakt werden en naar Westerbork gestuurd. Lilly’s naam staat op de Auschwitz transportlijst van 30 september 1944.

Samen met vijf andere verzetsstrijders wordt Bas Ader op 20 november 1944 door de Nazis gefusilleerd in een bos bij Veenendaal. Samen met een team van verzetsstrijders redde Bas Ader tussen de 200 en 300 Joden; hij verstopte ook Engelse piloten en verzetsstrijders in zijn Groninger pastorie.

“Als het leven geen viering is, waarom zouden we het dan herinneren?

Als het leven - dat van mij of mijn medemens – niet een offerande aan de ander is, wat doen we dan hier op aarde?”

Elie Wiesel

Charlotte (Lot) had op acht verschillende plaatsen in de onderduik gezeten. Na de oorlog hoorde zij dat haar tweelingzus door de Nazis vermoord was.

Toen zij op Alijah ging nam ze o.a. een kartonnen doos mee waarin een aantal door Lilly gemaakte foto’s zaten die niemand te zien krijgen tijdens haar leven.

Lot Samuel, die in Israel als fysiotherapeut werkte, raakte bevriend met de kunstenares Hannah Yachin. Toen haar dochter Ora geboren werd, vroeg Lot of zij ook haar naam wilde toevoegen. En zo kreeg “Oralot” haar naam.

Tijdens haar jeugd was Oralot helemaal verzot op Erich Kästner’s boek “Dubbele Lotje” die later verfilmd werd in “Parent Trap”.

De Hebreeuwse titel van het boek is “Dubbele Ora”.

Nadat ‘Grande Lot’ (zoals de Yachin’s haar noemde) op 97-jarige leeftijd overleed, kreeg Hannah de kartonnen doos, die bovenin de boekenkast werd gezet.

Terwijl Oralot door een emotioneel moeilijk tijd ging, gaf Hannah de kartonnen doos aan “Petit Lot”.

Terwijl ze de inhoud van de doos bekeek vond Oralot Lilly’s laatste brief.

Deze was EXACT 70 jaar eerder in Westerbork geschreven op 3 mei 1944!

Lilly's laatste brief aan Lot

“We weten niet wat er met ons gaat gebeuren,” schreef zij aan haar zus. “Degene die leeft, zal het zien.”

Het boek "Een Groninger Pastorie in de Storm" en een foto van Lilly, tijdens de expositie

Die woorden gaven Oralot het zetje wat ze nodig had. Het werd ook het begin van een bijzondere expositie.

“Ik voelde dat ik het was die leefde en moest zien; dat ik het was die mezelf moest oprapen en opbouwen door de wil van de verborgen tweelingzus binnen in mij,” schreef Oralot in de flyer van de expositie.

Nadat zij zich vier jaar lang verdiept had in de levens van Lot en Lilly Samuel, besloot Oralot hun kunst – Lilly’s foto’s en Lot’s gravures - te delen met het grote publiek.

Door haar eigen artistieke talenten (poppen en tekeningen) met die van de tweeling te combineren, vond Oralot niet alleen weer hoop voor de toekomst, maar werd zij ook een getuige voor de doden en de levenden.